TİRMİT MANTARI (Lactarius volemus)

Bu bölümde yurdumuzun oldukça tanınan bir mantarını tanıtmaya çalışacağız. Mantarın bilinen adı Tirmit mantarı dır. Pekçok yörede Geyik mantarı olarak da adlandırılmaktadır.

Tirmit mantarı sütlü kırılgan mantarlardandır. Genelinde bütünüyle iri ve tok bir yapıya sahiptir.

Nasıl Tanınır? (Resimdeki numaralarla açıklanmıştır.)

1. Şapkası takriben 5-15 cm çapında olup üst yüzü mat olup rengi sarı-kahverengiden kızıl-kahverengiye kadar değişir. Gençken yarım küre şeklindedir, olgunlaşınca ters huni şeklini alır. Kenarları içeri doğru hafif kıvrık ve dalgalıdır.

2. Şapkanın altında sarıya çalan beyaz renkte sık plaklar vardır. Dokunulduğunda kızıl-kahverengi lekeler oluşur. Sporlar (spor izi) turuncuya çalar sarı renktedir.

3. Sap 4-13 yüksekliğinde ve oldukça kalın olur. Rengi sarı-kahverengidir, köke yaklaştıkça kızıl-kahverengiye döner.

4. Meyvası herhangibir şekilde yaralandığında, yaralanan noktada süt beyazı sıvı damlaları oluşur.

5. Meyvanın her tarafında kahverengi lekeler bulunur.

6. Mantarın eti tok ve pektir, rengi kaymak sarısıdır, zamanla sarı kahverengi olur.

Kokusu:
Salamura balık veya haşlanmış kabuklu deniz hayvanı kokusunu hatırlatır.

Tadı:
Yumuşak bir tadı vardır, zamanla ağızda burukluk bırakır.

Yetiştiği yerler ve özellikleri:
Sembiyoz (ortak yaşar) bir mantar olup geniş yapraklı ağaç ormanlarında, Yaz sonu ve sonbahar başlarında yetişir. Özellikle kayın, meşe ve fındık ağaçlarıyla birlikte yaşar. Köknar ağacı ile de ortak yaşamı olabilir.
Ekseriya küçük gruplar halinde görülür. Çabuk bozunup parçalanmayan bir yapıları vardır, varlıklarını, diğer mantarlara göre, çok daha uzun süre korurlar,

Toplama ve temizleme:
Tirmit mantarlarının temizlenmesi oldukça kolaydır. Mantar gövdesi döndürerek koparıldıktan sonra sadece topraklı ayak ucunu kesip atmak yeterlidir. Şapkanın üzeri yapışkan olmadığından ayrıca temizlemeğe gerek olmaz. Sadece fırçalamak yeterlidir. Larvaların (kurtçuk) istilasına uğraması çok nadirdir. Meyvanın tüm bölümleri aynı lezzette olup yenilebilir.
DİKKAT: Mantarın sütü ciltte ve elbiselerde çıkartılması oldukça zor olan lekeler yapar.

Tirmit mantarının sütlü, kırılgan mantarlardan olduğunu yukarıda belirtmiştik. Ancak onun gibi sıvı çıkaran, kırılgan başka pek çok mantar daha bulunmaktadır.
Biz burada sütlü deyimini kullandıysak da bu cins mantarların sıvı salgıları her zaman süt gibi değildir. Genel olarak sarımtırak su şeklinde yada saf su gibi yada başka bir renkte olabilirler. Örneğin aynı cinsten bir mantar olan kanlıca mantarının sıvısı turuncudur.
Ayrıca benzer mantarların kendilerine özgü kokuları ve şekil olarak da farklı yapıları bulunmaktadır.
Ancak Tirmit mantarını cesameti ve etinin pekliği ile bunlardan kolayca ayırmak olanaklıdır.
En iyisi Geyik mantarını, ilk önce, her zaman olması gerektiği gibi, iyice tanıyıncaya kadar,  yerinde ve deneyimli bir arkadaş yada rehber yardımıyla toplayarak iyice öğrenmektir.

Aşağıda Tirmit mantarıyla karıştırılma ihtimali olan belli başlı iki mantar tanıtlmıştır.

Lactarius rufus: Çiğken hafif zehirlidir ancak 10 dakika kaynatılıp suyu dökülerek yenilebilir hale gelir. Bunun sıvısı da Tirmit gibi süt beyazıdır, ancak çiğken tadı yakıcı, biberlidir. Şapkasının ortasındaki ucu sivri bir tepecik ile kolaylıkla ayırt edilebilir.

Lactarius helvus: Bu zehirli bir mantardır. (Öldürücü zehirli değil). Ancak bunun sıvısı su gibi renksizdir ve Tirmitin cesameti yanında oldukça küçük bir mantardır.  Ayrıca bir de meyankökü gibi, belirgin kokusu vardır.