Vlasi...ko su oni? Sta su oni?
Danas se sve cesce i cesce srecemo sa pitanjem: „ Ko su
Vlasi? Sta su oni, odakle su oni? Jesu li to Rumuni, Srbi il pak Vlasi? A ko su
Vlasi ako su Vlasi -Vlasi?“
Nije bas lako pisati o
ovome ali mi cemo pokusati da pocnemo iz pocetka i da se oslonimo na istorijske
dokumente zapadnoevropskih zemalja za koje mislimo i verujemo da su najtacniji.....
Pre nego sto su Rimljani poceli jos u II veku pre nove ere da osvajaju Balkan,( 146.g. pre n.e. su Makedonija i Grcka vec bile rimske provincije ), na danasnjim teritorijama istocne Srbije prostirale se Moezija i Trakija cije je stanovnistvo ( mesana plemena ) govorili nekom mesavinom azijskog-evropskog jezika gde je bilo i pojmova iz latinskog i germanskog jezika. Severno, odvojena Dunavom, prostirala se Dakija.
Rimljani polako ali
sigurno osvajaju Trakiju, Moeziju a 106.-te godine n.e. car Trajan osvaja celu
Dakiju proslavivsi se pobedom nad kraljem Decebalusom. Sprovodi se Romanizacija
stanovnistva i uvodi se rimska kultura. Latinski jezik postaje osnovni jezik.
272.-ge god. pod
pritiskom i najezdom germanskih Gota, Rrimljani i deo stanovnistva napustaju
teritorije Dakije i naseljavaju se juzno i istocno od Dunava ( deo danasnje
Srbije i sevrna Bugarska ). Ipak veliki deo stanovnistva ostaje u Dakiji,
Trakiji i Moeziji gde je ipak uspevalo da sacuva do danasnjeg dana tradiciju,
kulturu i jezik, mada u vulgarnom smislu. Doseljavanjem Srpskih plemena i
potisnuta najezdom Avara stanovnistvo koje je bilo nastanjeno juzno i istocno od
Dunava i koje se uglavnom bavilo zemljoradnjom, napustaju svoje obradivo
zemljiste i povlace se u brdovite predele sirom Balkana, ( Bugarska, Istocna
Srbija, Makedonija, severna Grcka i Dalmacija ) gde se, da bi opstali, dalje
bave stocarstvom. Dakle, u VI veku stanovnistvo Dakije i starosedeoci nastanjeni
juzno od Dunava ( koje se seli ) jos uvek govore istim jezikom, naime Latinskim.
Srpska plemena nazivaju starosedeoce Vlasima koje i Grci takodje nazivaju a
predeo severno od Dunava pa sve do Karpata Grci nazivaju Vlaska.
Odakle naziv "Vlah"?
Prve Vlaske knezevine se javljaju u 13.-tom veku kada se veliki deo Vlaha oslobadja Madjarske okupacije. Prvi poznati vojvoda je Besarab. Vremenom, polako ali siurno, nastaje cvrsta Vlaska knezevina -WALACHEI – gde se Trgoviste i Cimpullung razvijaju u glavna mesta. Nastaju vremenom i saveznicke provincije : Walachia mare ( Muntenia ) i Walachia mica ( Oltenia i nezvanicno, deo istocne Srbije. Postoji cinjenica da je 1395. god. vlaski vojvoda Mirca uspesno odbranio Vlasku od najezde Turaka.. Bitka se odvojala na Rovinama kod Negotina, kada su Turci pokusali , zajedno sa turskim vazalom Markom Kraljevicem, da predju Dunav i prodru u unutrasnjost Vlaske ). Vladajuci Vlaskom ( 1386-1418 ). legendarni vojvoda Mirca se uspesno suprostavljao napadima Turaka i Madjara. Sledece znacajno ime koje srecemo u istoriji Vlaha je vojvoda Vlad Tepes ( negde 1400 – 1417 ). A najace mesto u istoriji Vlaha i Vlaske uzima njegov sin Vlad Tepes II, poznati kao Dracula, ( 1430 – 1476 ). koji sa seljacima i stocarima takodje uspesno stiti Vlasku teritoriju od Turaka.
|
Izgled Vlaha - stočara, prema opisima putopisaca i živopisa iz tog vremena. |
Vlah ide u rat. Odeća i naoružanje u XIV/XV veku. |
Ujedinjene knezevine ( velika Vlaska, mala Vlaska i Moldova ) postaju sve jace mocnije i polako prisvajaju nazad svoje bivse teritorije preko Karpata, koje su okupirane od Madjara .Oko 1600.-te godine formira se teritorija koja otprilike lici na danasnju Rumuniju . Zadrzava se isti jezik ali se menja ime. Naime, Stvara se Rumunija. Rec Rumunija potice iz reci Roman=Rumun=Rumunia. Krajevi juzno od Dunava ( danas istocna Srbija ) ostaju pod delimicnom kontrolom Turaka sto nije smetalo nomadskom vlaskom stanovnistvu da menja teritorije boravka juzno i severno od Dunava. Na novoj teritoriji ( Rumunija, severno od Dunava ) dolazi i do modernizacije starog Vlaskog jezika i naziva se Rumunskim ( po nekim istorijskim tezama danasnji Rumunski jezik potice od Vlaskog ). Modernizacija jezika nije sprovedena kod vlaskog stanovnistva juzno i istocno od Dunava. Medjutim, to stanovnistvo se trudilo do danasnjeg dana da sacuva maternji, mada u izmenjenom obliku, ( staro latinski / romanski - vlaski ) jezik , tradiciju i obicaje. Vlaska muzika, pogotovu, danas je veoma cenjena i u Jugoslaviji i u Rumuniji ( sa kojom ima slicnosti ali se razlikuje ) kao i u Bugarskoj i Makedoniji.
Ko su Vlasi? (Dragan Demic)
Istorija Vlaha - Rumuna
Posto jos uvek svoju istoriju nismo u mogucnosti da ucimo u skolama,gde je i pravo mesto za sticanje znanja,pokusacu da vam na ovom mestu ukazem na istorijske cinjenice do kojih je dosla savremena nauka a koje su vezane za nas narod. Nadam se da cete iz ovoga videti slavnu proslost svoga naroda,njegove uspone,padove, njegovu zilavost kojom je do dana danasnjeg opstao na ovim prostorima.
Na prostoru balkanskog poluostrva od najranijih vremena zive Tracani,Iliri i Grci.Grci su ziveli u juznom delu Balkana,dok su severni deo delili Iliri i Tracani, to su srodni ali zasebni narodi.Tracani su zauzimali istocni deo poluostrva,a Iliri zapadni,mi smo potomci ovih prvih.Tracani su narod indoevropskog porekla.Pretrpostavlja se da vec tokom neolita otpocinje formiranje Tracana(kulture Karanovo,Veselinovo,Marica,Gumelnica).Pocetkom bronzanog doba te zajednice stupaju u neposredan kontakt sa zajednicama naseljenim u severozapadnim oblastima Male Azije i zajednicama koje su se iz iz juznoruskih stepa spustale u donje Podunavlje.Iz tih prozimanja nastala je osobena kultura bronzanog doba,ciji su tvorci verovatno neposredni preci istorijskih Tracana. Prvi pisani izvor u kome se spominje Trakija(tre-ke-wi-ja) jesu mikenske tablice ispisane linearnim pismom B(XIV-XIII v.pre n.e.).Najranije podatke o Tracanima daje Homer(VII v. pre n.e.).Po Ilijadi,Tracani su se u trojanskom ratu borili na strani Trojanaca,protiv Grka,a njihov najveci junak bio je Res.
Jedno od najvaznijih plemena za nas su Dacani ili Geti,oni su naseljavali teritotoriju od severnog dela Panonske nizije do donjeg Dunava.Proces formiranja Dako-Geta zapocinje vec pocetkom II milenijuma pre n.e.,ali se jasno sagledava tek u poslednjim vekovima stare ere,posebno kad je Burebista(vladao od 84. do 44.g pre n.e.) ujedinio dacka plemena i stvorio snaznu drzavu sa centrima u Transilvaniji.Moc Dacana slomili su Rimljani .Posle dugotrajnih ratovanja Trajan je 106 godine pobedio dackog kralja Decebala i osvojenu teritoriju pripojio Rimskom Carstvu,u cijim je okvirima ostala do 271. godine.
Religija Tracana
U Odiseji se pominje kult Apolona kod plemena Kikonaca,dok se odredjeniji podaci o religiji Tracana srecu od VII v. pre n.e.,od vremena prvih neposrednih dodira sa grckom civilizacijom.Osnovnu strukturu trackog panteona od kraja VII do sredine V v. pre .n.e. opisao je Herodot (V v. pre n.e.)koji navodi dva tracka bozanstva po imenu,dok druga poistovecuje sa grckim.Bog rata plemena Apsincana zvao se Plistor,a vrhovni bog trackih Geta bio je Zalmoksis.Svi Tracani su postovali samo Areja,Dionisa i Artemidu(na trackom jeziku Bendida iliKotito),a njihovi kraljevi i Hermesa.Imena trackog Areja,Dionisa i Hermesa su ostala nepoznata.Tracani su u anticko vreme bili poznati kao neobicno pobozan narod,verovali su u besmrtnost sto se odrazilo i u njihovoj hrabrosti i nepostovanju zivota. Tracani su nesumnjivo kao i svi Indoevropljani postovali boga neba i njegovu suprugu ,taj vrhovni bog se zvao Sbelsurd,u rimskoj epohi Zevs Sbelsurd.Kult Sunca je postojao vrlo rano,postovali su jos i bozanstva reka i izvora,imali su prorocista slicna onom u Delfima.Najrasireniji kult u vreme rimske dominacije bio je kult takozvanog trackog Herosa,poznavali su i htonska bozanstva(Derzelas ili Darzalas).U vezi sa religijom i magijom bilo je i tetoviranje uglednih Tracana,verovatno kao znak odanosti odredjenom bozanstvu.
Period Rimskog Carstva
Stupanjem Rimljana na Balkan pocinje postupna romanizacija Tracana i Ilira,a u kasnijem periodu i Dacana.Cim su osvojili poluostrvo ,Rimljani(Romani) osnovase brojne naseobine,kolonije,svojih gradjana po celoj zemlji.Rimski(Romanski) elemenat bese jos predstavljen mnogim cinovnistvom,i narocito vojskom koja je u velikom broju bila razmestena po poluostrvu.Vojnici su se po isluzenom roku stalno naseljavali u okolini mesta gde su boravili .Osim toga i balkanski starosedeoci(Tracani,Dacani i Iliri) sluzeci u velikoj vecini u rimskoj vojsci po raznim stranama carevine,primase rimski(romanski)jezik i kulturu,a polako zaboravljase svoj jezik,koji ipak ostavi traga u jeziku danasnjih Rumuna-Vlaha.Ubrzo Balkan postaje centar zbivanja u imperiji,sto se ogleda u stalnim promenama careva od kojih su mnogi romanizovani Tracani,Dacani i Iliri(Maximin Tracanin,Galerije,Justinijan). Krajem IV veka Vizi-Goti pustosise poluostrvo,tako da ih jedva umiri car Teodosije.Ne mnogo posle toga,upravo 395 godine zbio se dogadjaj od trajnog znacaja za poluostrvo,naime tada je car Teodosije podelio rimsku carevinu na zapadnu sa prestonicom u Rimu,i istocnu sa prestonicom u Carigradu.Ova podela,osim politickih posledica ,imala je i drugih,verskih.Severozapadni deo poluostrva dobio je rimski papa a istocni deo carigradski patrijarh.Posle ovih bilo je jos i kulturnih posledica,koje su za nas najvaznije.U istocnom delu carstva posle kraceg vremena dobise Grci prvenstvo nad Rimljnima(Romanima),istisnuse rimski jezik i kulturu,sto je docnije donelo jos krupnije posledice koje se danas najbolje opazaju po tome sto je ceo zapadni deo poluostrva pod Slovenima.Nevolje koje su zahvatile rimski(romanski) deo Balkana u V veku tek su pocetak stradanja i teskog pada Rimljana(Romana).Nije proslo ni pola veka od vizigotskog odlaska,pojavise se Huni.Citavih pet godina (442-447) plenile su njihove cete po poluostrvu.Osvojise i porusiseViminacium,Singidunum,Marg,Nais,Serdiku,Filipopolj i drugih sedamdeset gradova,prestali su tek kad im je obecan danak.Posle njih dodjose Ostro-Goti,Bugari,Sloveni,Avari.Tatari,Cumani,te porusise,popalise i zaplenise ono sto je ostalo za njihovim predhodnicima.Prvi slovenski prelazi preko Dunava nisu bili u osobito srecno vreme.Tada je ne bosforskom prestolu sedeo znameniti Justinijan I (527-565).koji je na sve strane obnavljao rimsku silu i drzavu.Pocetkom VII veka Sloveni provalise na Balkan i zavladase skoro svim provincijama u kojima je do tada zivelo u vecini rimsko(romansko)stanovnistvo.Nas se narod tada uskomesao i u velikoj vecini krenuo u seobe.Migrirali su prema Jadranskom Moru,severu grcke,staroj Dakiji,Carigradu,Solunu i drugim slobodnim gradovima.Jedan deo stanovnistva povukao se u planine oko mesta u kojim su ziveli,tako da su odatle gledali kako se Sloveni useljavaju u njihove kuce i obradjuju njihovu zemlju.To je dovelo i do promena u njihovom nacinu zivota jer su bili primorani da se bave stocarstvom,mada to nije osnovno zanimanje svih Rimljana(Romana) posle propasti.To se vidi po latinskim recima koje se i danas koriste za obradu zemlje.Veoma je bitno da nisu svi Rimljani(Romani) napustali svoja naselja,vec su nastavili da zive zajedno sa Slovenima,do ovog zakljucka mozemo doci po nazivima mesta,planina,reka,predela npr. : Viminacium-Kostolac, od Kastel(tvrdjava),Nais-Nis,Ulpiana-Lipljan,Sirimium-Srem,Durmitor,Homolje, Drin-Drina,Timah-Timok itd.Prvobitna neprijateljstva izmedju Rimljana(Romana) i Slovena su vremenom nestajala,tako da je dolazilo do postepenog zblizavanja dosljaka sa starosedeocima.
Tada je krenuo proces poslovenjivanja romanskog stanovnistva,sto je sasvim suprotno od onog sto se desilo Germanima u Italiji,Francuskoj,Spaniji,koji su se izgubili i pretopili u Romane,ta sudbina je mogla da zadesi i Slovene.Postoje vise razloga zbog kojih se Sloveni nisu asimilizovali a to su: Prvo,Sloveni su bili mnogobrojniji pri dolasku na Balkan.Drugo, sto je dolaskom na Balkan unistena drzavna narodnost,jer je drzava izgubila teritorije sa romanskim stanovnistvom,te je u njoj preovladala grcka narodnost na dvoru,u vojsci i drzavnoj upravi,u crkvi i knjizevnosti (VII vek) .Carevina nije u pocetku imala moci da pomaze romanski(vlaski) element ,a kasnije to nije radila slozno sa romanskim uticajem na Slovene.Trece,sto su Sloveni u pocetku bili mnogobosci,te nisu bili izlozeni uticaju hriscanske crkve rimske i grcke,koje su bile glavne asimilacione sile.Kasnije su dobili knjige i sluzbu crkvenu na svom jeziku,sto im je sve skupa bese oklop od strasne asimilacione snage romanskog jezika.Ovako postavljene stvari dovele su do suprotnog efekta,tako da su Romani(Vlasi) u zapadnom delu poluostrva postepeno poslovenjeni.Iako su Romani(Vlasi) pokazali mnogo vecu cvrstinu u istocnom delu Balkana u odnosu na Slovene,njih tek ocekuju navale Bugara 679. godine, Madjara 895. godine,Kumana u XII veku i Mongola 1240. godine.
Formiranje Rumunskog-Vlaskog naroda iz simbioze Ilira,Tracana,Dacana i Rimljana(Romana) zavrsava se izmedju VI-VII veka. Za vreme formiranja Rumunske-Vlaske nacije,izmedju II-IV veka Dako-Romani usvajaju hriscanstvo u latinskoj formi.
Srednji Vek i Nacionalni Preporod
U istorijskim izvorima X veka prvi put se pominje naziv Vlah za Romane(Rimljane).
Rec Vlah potice od imena keltskog plemena Volcae koje je zivelo u susedstvu Germana i koje su Germani nazivali Walach,prenoseci to ime na sve strance, u prvom redu na Romane, tako da je normalno sto se i danas koristi kao oznaka za Romane(Rumune)
U nasoj internoj upotrebi je oduvek bila rec Rom.
ân od Romanus,sto znaci Rimljnin na srpskom,madaVlah je dakle sinonim za rec Rumun,kao sto su sinonimi reci:Madjar-Ugar,Nemac-German-Svaba-Deuch,Grk-Jelin,Siptar-Albanac itd.
Vlasi(Rumuni) su relativno kasno stvorili drzavu u srednjem veku iz vise razloga.Prvi razlog je bio u tome sto su oni uvek smatrali za svoju drzavu Istocno Rimsko Carstvo.Drugi razlog lezi u konstantnim okupacijama teritorija u kojima su ziveli Vlasi(Rumuni).Pocetkom X veka vizantijski,ugarski,slovenski, a kasnije i zapadni istorijski izvori pominju pojavu drzavnih entiteta rumunske(vlaske) populacije. Vlasi juzno od Dunava takodje stvaraju u srednjem veku drzave ali su one kraceg veka. Zabelezeno je u istorijskim izvorima da su Vlasi juzno od Dunava imali veliku ulogu u stvaranju drugog Romano-Bugarskog Carstva , jer su carevi tvorci ovog carstva bili Vlasi iz dinastije Asanida(XII-XIV vek).
Rumuni(Vlasi)severno od Dunava tokom srednjeg veka stvaraju tri drzave,Vlasku(Ţara Romaneasce),Transilvaniju i Moldaviju(Moldova).Vlaska je stvorna 1360. godine od strane Basarab I ,a Moldavija 1359. godine od strane Bogana I ,Transilvanija je do 1526. godine bila pod ugarskom vlascu ,ali je zadrzala svoju svoju autonomiju, cak i pod turskom vlascu.Ugarska i Poljska kraljevina su tokom XIV I XV veka pokusavale da osvoje ili stave u vazalni odnos Vlaske(rumunske) drzave ali u tome nisu uspevale.U drugoj polovini XIV veka nova opasnost se priblizila Vlaskim(Rumunskim) principatima,bili su to Turci Osmanlije.Vec se 1396. godine turska zastava vijori svuda juzno od Dunava.Same ili u saveznistvo u sa drugim hriscanskim drzavama sva tri Vlaska(Rumunska) principata se ubrzano spremaju za rat sa Turcima.Vojvode Mirca Stari od Vlaske(1386.-1418.) i Vlad Cepes(Drakula iz srednjevekovnih legendi -1456.-1462.),zajedno sa Stefanom Velikim i Svetim (1457.-1504.), vojvodom Moldavije i Jankom od Hunjeadore,vojvodom Transilvanije(1441.-1456.) vodise teske ratove protiv Turaka,zaustavljajuci njihovu ekspanziju prema centru Evrope.Uskoro su Vizantija,Bugarska,Srbija,Madjarska pali pod tursku vlast.Vlaska i Moldavija su pale u vazalan odnos prema Turskoj.Padom Ugarske pod Turke Transilvanija je postala Autonoman principat(1541.) ali u vazalnom odnosu prema turskoj.Okruzeni sa svih strana Turcima Vlaski principati su tri veka bili u vazalnom odnosu prema Turskoj.Za razliku od svih naroda u jugoistocnoj Evropi jedino su Rumuni(Vlasi) zadrzali drzavu u srednjem veku,kao i svoju sopstvenu politiku,vojnu i administrativnu strukturu.Posle propasti Vizantije, Vlaska i Moldavija su nastavile sa cuvanjem vizantijske kulture i u isto vreme preuzimaju ulogu cuvara pravoslavlja na Balkanskom poluostrvu.Krajem XVI veka na vlast u Vlaskoj dolazi Mihail Hrabri(1593.).On ulazi u antiotomansku koaliciju,koju je inicirao papa.Posle teskih borbi on je ponovo dobio nezavisnost svoje zemlje.Godine 1599.-1600., on je po prvi put u istoriji ujedinio drzave u kojima zive Rumuni(Vlasi),proklamujuci se princomVlaske,Transilvanije i cele Moldavije.Ovo ujedinjenje je bilo kratkog veka jer su velike sile Turska,Hasburska monarhija i Poljska ujedinile snage da ga slome.Mihail Hrabri je ubijen 1601. godine ali je njegovo delo postalo cilj rumunskog(vlaskog)naroda u buducnosti.Kraj XVII i pocetak XVIII veka doneo je promene u Evropi.Hasburska Monarhija je 1699. godine aneksirala Transilvaniju,Rusi su stigli do Moldavije,a Turci su pokusali da odrze stare pozicije. Otomanska Carstvo je 1711. godine uvelo fanariotski rezim u Moldaviji ,a 1716. godine u Vlaskoj koji je trajao do 1821. godine.Posle dugotrajnih ratova koje su vodile Turska,Rusija i Austrija na teritoriji Vlaske i Moldavije, teskog polozaja drzave i naroda,revolucija iz 1821. i 1848. godine,dolazi do ujedinjenja Vlaske i Moldavije 1859. godine.Za vladara je izabran Aleksandar Joan Kuza i ubrzo drzava dobija ovo moderno ime Rumunija(1862.).Posle abdikacije Aleksandara Joan Kuze za vladara je plebiscitom izabran Karol od Hoencolerna.Ubrzo godine 1877. Rumunija proglasava nezavisnost,a 1878. na Berlinskom kongresu dobija priznanje nezavisnosti.Posle prvog svetskog rata Transilvanija ulazi u granice Rumunije,drzava dozivljava sve veci prosperitet u ekonomskom smislu. U drugi svetski rat Rumunija ulazi na stranu Nemacke pokusavajuci da povrati izgubljene teritorije od Sovjetskog Saveza.Ulaskom Sovjeta na teritoriju Rumunije nastaje period komunizma koji traje do revolucije 1989. godine.Period komunizma je jedan od najgorih perioda kroz koji je prolazila rumunska drzava,sa uzasnim posledicama po narod,sto nam nije tesko da shvatimo jer smo i mi ziveli u slicnim uslovima.
Pobedom nad komunizmom 1989. godine,Rumunija postaje ponovo demokratska drzava koja tezi evroatlanskim integracijama.Ona je danas matica svih Vlaha u svetu kako onih u Grckoj,Albaniji,Makedoniji,Bugarskoj tako i onih u Srbiji. Danas postoji problem gubljenja nacionalnog identiteta Vlaha(Rumuna) sto se moze resiti upoznavanjem sopstvene kulture i istorije( naravno u skolama na nasem jeziku i preko medija takodje na maternjem jeziku),u kojoj kao sto ste mogli da zakljucite ne zaostajemo za drugim susednim narodima,cak mozemo da se pohvalimo cinjenicom da smo imali veliki kulturni uticaj na njih.Zapitajte se da li treba i sme da se stidi svog imena narod koji ima ovakvu istoriju, ,narod cija se vlast prostirala na tri kontinenta,ciji jezik predstavlja sustinu recnika celog zapadnog sveta(engleski jezik sadrzi 40% latinskih reci).Na nasoj kulturi se zasniva cela zapadna civilizacija a nas se narod i dalje stidi sebe,pa mu je draze da bude Srbin,Bugarin ili Grk nego da bude Roman.Ova skracena verzija istorije Rumuna(Vlaha) bi trebala da vam pomogne da saznate ko ste,ako to do sada niste znali.Mozda je bitno jos da napomenem da sam ovaj rad bazirao uglavnom na radovima srpskih istoricara da bih na taj nacin pokazao da savremena nauka zna sta smo i ko smo i da su pisanja nekih kvazi istoricara usmerena na zbunjivanje Rumuna(Vlaha) sa ove strane Dunava.Mada vama nece biti tesko da znate ko ste cim budete izgovorili ove reci: „ Io mis Român „.
Literatura
-Aleksandrina Cermonovic-Kuzmanovic;Dragoslav Srejovic: „Leksikon religija i mitova Stare Evrope“Beograd ,1992.
-Vladimir Corovic:“Istorija Srpskog naroda“,Beograd ,2001.
-Ion Calafeteanu:“Istoria Romanilor“
-Lj. Kovacevic;Lj. Jovanovic:“Istorija Srpskoga naroda“,Beograd,1893.
-M.Eliade:“Zalmox,theVanishing God:Comparative Studies in the Religion and Folklor of Dacia and Eastern Europe“Chicago,1972.
VLAŠKA NARODNA NOŠNJA
Muska nosnja
- subara izradjena od jagnjeceg krzna
- gunj izradjen od jagnjeceg krzna
- kosulja vezena
- tkanica (pojas)
- cojane pantalone u beloj boji sa crnim trakama
- carape
- opanci djon od govedje koze; oputa
kozija koza i pamucni kanap
Zenska nosnja
- haljina od belog platna uradjena sa trakama
ili rucno izvezena
- tkanica (pojas) tkana na rucnom razboju
- kecelja tkana na razboju od vune
- carape strikane rucno
- opanci rucne izrade; djon od govedje koze;
oputa kozija koza i pamucni kanap
- marama sa resama; boja starog zlata ili zuta
U ovako tešku situaciju muškarca dovodi žena koja uz pomoć vračare baca čini (zbog posesivnosti, strašne ljubomore ili osvete) i vezuje svog muža ili ljubavnika", piše Zorica Divac i navodi reči jedne svoje sagovornice iz Gamzigradske banje kod Zaječara. "Mog prijatelja je ljubavnica vezala gvožđem, kako je ne bi varao sa svojom suprugom. Čovek se čak i šlogirao. Nijedan lekar nije mogao da mu pomogne. Tek kad je saznao za magiju, ljubavnica ga je, pod pretnjom, odvezala i on se oporavio".
Postoje i primeri kada žena vezuje svog muža da bi dobila slobodu za raznovrsniji ljubavni život. I to obično obave vlaške vračare koje, za razliku od drugih, ovu vrstu čini ne nazivaju crnomagijaškom. One ne boluju od takvih predrasuda, jer smatraju sebe pozvanima da pomognu svakome ko im se obrati za pomoć.
Svoje psihičke moći vlajne za ove potrebe upotpunjuju raznim korisnim rekvizitima poput konca, igle, biljaka, ljudske krvi, pepela, balege. Bitni brojevi u bajalicama koje izgovaraju dok vračaju su trojka - simbol seksa, sedmica - broj ljubavi i devetka, - kontakt sa višim zlim silama. Od boja se koriste crna koja upija i crvena koja ograničava, svejedno, štiti li od upada pozitivne ili negativne energije. Izbegavaju samo zelenu koja oslobađa.
Blaži oblik vezanosti muškarac može da doživi i ukoliko je bio žrtva zanimljivog magijskog rituala sa prstenom. Po zapisu dr Aleksandra Nicić i dr Jovan Protić, žena sa kojom ima seksualni odnos, pogleda ga dok spava kroz prsten zamočen u menstrualnu krv. Muškarac nakon toga oseća stalnu potrebu za njom, žiganje i trnjenje ispod pleksusa. Razvezivanje se vrši na kućnom pragu kada vračara muškarcu veže noge konopcem i onda ih munjevitim pokretom razveže.
Vlaška magija jedna je od retkih, kažu, koja vezuje i na daljinu. Kada ošacuju muškarca koga žele, a sa njim još uvek nisu stupile u fizički kontakt, žene u Rudnoj Glavi služe se obredom sa crnim koncem. Sačeka se da željeni naiđe i dok skoncentrisano gleda u njega, na koncu vezuje devet čvorova uz određenu basmu.
Najjače dejstvo među rekvizitima za izazivanje impotencije, međutim, imaju predmet uzeti sa pokojnika. To su maramica na kojoj se sakupljala izlučina iz usta umrlog u periodu između smrti i ukopa, prsten sa njegove ruke, igla i konac. Do njih se teško dolazi jer pokojnika rodbina budno čuva, baš zbog moguće zloupotrebe njegovog energetskog stanja za "nečiste" radnje. Ali se vračare, vođene domišljatošću, ipak snađu. Ušunjaju se i neprimetno u odelo umirućeg zabodu špenadlu. Vade je kada bolesnik umre i još dugo nakon toga koriste je za obrede. Ženi koja bi da veže ljubavnika vračara da iglu i ova treba da svog dragana bocne u stražnjicu i to u trenutku orgazma kada on tu bol neće osetiti. Mađija, kažu, počinje odmah da deluje a da žrtva kasnije ne zna da objasni šta joj se to tako neobično desilo i kada je to "vezana". Bez tog podatka, međutim, retko da ga koja vračara može osloboditi pritiska.
Najupornije vračare za odvezivanje muškaraca traže pomoć i od svete deve Marije. Ipak su im za svaki slučaj pri ruci i užarci kojima započinju obred, gvozdeni nož da iseku vezu, tamjan da oteraju zle demone i beli luk da spreči dela. Vračare se trude da otkriju bar neki detalj o osobi koja je čini naručila i potom nesrećnika nateraju da pođe u potragu za njom. To je uglavnom badava posao, pa se muškarci često služe pretnjama ili silom prema partnerki za koju sumnjaju da ih je vezala. Tada može doći čak i do tragedija.
Po zapisu Zorice Divac, jedan mladić je često posećivao stariju žiteljku sela Šarbanovac kod Bora. Nakon izvesnog vremena shvatio je da je opčinjen. Nije mogao da opšti ni sa jednom drugom ženom iako su one bile i mlađe i lepše. Tek nakon teških batina, baba je priznala da je vezivne čini zaista napravila i beleg odavno bacila u baru. Jadnik ju je ubio i nakon toga završio u zatvoru. Ali se njegova muškost, nažalost, ni tada nije povratila.
I deca "običnih" roditelja mogu biti vrlo vidovita. Za prepoznavanje postoje pouzdani znaci poput boje posteljice. Njihove moći, ako se sačuvaju od demona Babica, mogu izuzetno ojačati kada odrastu. Pupčana vrpca jedna je od najjačih amajlija koja rasteruje zlo.
Od običaja kojih se pre i nakon rođenja bebe pridržavaju roditelji zavisi, kako kažu vračare s Timoka, ceo daljni tok života. Ne samo mališana, kasnije odraslog čoveka, već posredno i čitave zajednice. Jer, iako se to retko dešava, Suđenice, tri demona sudbine u koje veruju Vlasi, određuju čovekovu kob, a nekada su prinuđene da detetovu sudbinu vežu za neke predznake ili okolnosti pod kojima je rođeno. Na taj način nekim bebama se priznaje da su od Boga date, posebno obdarene, i da su dobile moć da vladaju mislima i osećanjima svoje okoline.
Ako se takvom daru pridruži loš uticaj zlih demona Babića, onda dete postaje psihički prejako i opasnost za celu zajednicu. Ona se, međutim, obično otkriju prekasno. Jer zli demoni deluju prikriveno. Njihovi uticaji uopšte se ne prepoznaju u životu deteta, ne održavaju se direktno ni na njegovo zdravlje, ni na život. U tim slučajevima novorođenče, po verovanju Vlaha, dobija posebno svojstva na koja roditelji ne obraćaju pažnju, a dete se sa njima, kad malo odraste, služi bez sopstvene svesti. Ne kontrolišući ih, tim moćima može čak i da naškodi drugima.
